Żuraw, dawny dźwig portowy – to obok fontanny z Neptunem – najbardziej wyrazisty symbol Gdańska, zabytek jednoznacznie kojarzony z jego morską przeszłością i potęgą. Dlatego trudno o lepsze miejsce na ekspozycję poświęconą funkcjonowaniu dawnego portu gdańskiego.

To unikatowy zabytek techniki i jedna z ikon historycznej architektury Gdańska. Wybudowany w XV w. dźwig portowy, z drewnianą konstrukcją osadzoną pomiędzy dwiema basztami, jest jedynym tego rodzaju zachowanym obiektem w Europie.

We wnętrzu Żurawia mozna znaleźć informacje na temat pracy ludzi nierozerwalnie związanych z portem – tragarzy, dokerów, kupców, szyprów, żaglomistrzów, powroźników.

Gwoździem programu jest mechanizm Żurawia,który tworzą dwie pary drewnianych kół deptakowych. Dolne koła – znajdujące się w miejscu, gdzie bramy zwykle mają sklepienia – są świetnie widoczne z zewnątrz.
Po wejściu do żurawia można zobaczyć również górne koła. Na najwyższą kondygnacje prowadzą wąskie, drewniane schodki gdzie można z bliska podziwiać rozmiar mechanizmu, którego praca opierała się na bardzo prostej zasadzie. By Żuraw dźwigał z pokładów statków towary (np. beczki z winem i piwem czy koła młyńskie), należało wprawić koła w ruch. W ten sposób na kołowrót nawijała się lina. Ale co napędzało koła? Otóż wchodzili do nich robotnicy i stąpając po przymocowanych od wewnątrz deskach, rozkręcali mechanizm (stąd określenie „koła deptakowe”). Cztery osoby mogły „podnieść” ciężar o wadze nawet dwóch ton.

Z najwyższej kondygnacji można wyjrzeć na zewnątrz budynku. Na wysokości ok. 27 metrów rozciąga się niezwykły widok na Motławę, Ołowiankę i jachty w marinie.

Dzisiejszy murowano-drewniany Żuraw różni się od pierwszego, całkowicie drewnianego dźwigu portowego zbudowanego w tym miejscu. Najstarsza wzmianka źródłowa o tej budowli pochodzi z 1367 r. Wiemy też, że drewniany dźwig spłonął w 1442 r.

Nowy wzniesiono w latach 1442-1444. Składał się z dwóch murowanych baszt, między którymi zainstalowano opisany wyżej drewniany mechanizm wyciągowy.

W XIX w. Żuraw utracił znaczenie jako dźwig portowy i był wykorzystywany przede wszystkim do stawiania masztów na statkach wiślanych. Sto lat później znalazł jeszcze jedno zastosowanie: służył do wynurzania ruf statków z napędem mechanicznym, by umożliwić naprawę sterów i śrub. Ostatni mistrz dźwigowy Żurawia zmarł w 1858 r., a w basztach zadomowili się lokatorzy. Otwarto tu m.in. wytwórnię pantofli i zakład fryzjerski.

Podczas II Wojny Światowej Żuraw został zniszczony – konstrukcja drewniana spłonęła doszczętnie, a z części ceglanej pozostało 60 %. Dokumentację rekonstrukcyjną opracowano w 1956 r., a następnie rozpoczęła się odbudowa. W 1962 r. Żuraw został przekazany Muzeum Morskiemu, 10 lat później przemianowanemu na Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku, a od 10.12.2013 roku noszącemu nazwę Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku.