Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy – Gmach Główny

Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy – muzeum okręgowe w Bydgoszczy, założone w 1923 r.

Okres zaboru pruskiego 1880–1920
Muzeum dziedziczy tradycje założonego w 1880 r. Towarzystwa Historycznego Obwodu Nadnoteckiego, którego celem miało być prowadzenie badań naukowych dotyczących historii regionu oraz gromadzenie pamiątek[1]. Zbiory lokowano na chórze poklasztornego kościoła Klarysek, a od 30 listopada 1890 r. były one udostępnione do zwiedzania. Opiekunem zbiorów do 1920 r. był bydgoszczanin, młody przyrodnik z praktyką muzealną Konrad Kothe. W maju 1919 r. w obliczu przejścia Bydgoszczy do odrodzonego państwa polskiego, o czym zdecydował Traktat wersalski, część zbiorów wywieziono do Berlina i zdeponowano w „Museum für Völkerkunde”.

Okres międzywojenny 1920–1939
Po objęciu miasta przez władze polskie 20 stycznia 1920 r. podjęto starania w celu otwarcia Muzeum Miejskiego. Dla potrzeb placówki przeznaczono kamienicę w zachodniej pierzei Starego Rynku pod nr 2, sąsiadującą z kościołem pojezuickim[a]. Otwarcie muzeum nastąpiło 5 sierpnia 1923 r., a jego pierwszym dyrektorem został ks. Jan Klein.

Muzeum Miejskie początkowo nie posiadało bogatych zbiorów, były to przede wszystkim zabytki z zakresu archeologii, historii, numizmatyki i etnografii. Najbogatszy był dział archeologiczny liczący kilka tysięcy pozycji. Dział historyczny gromadził pamiątki historyczne miasta i cechów rzemieślniczych, militaria oraz zbiory numizmatyczne. Konieczne było utworzenie działu sztuki polskiej obejmującego malarstwo, grafikę i rzeźbę. Na tym zadaniu skoncentrowali się dwaj pierwsi dyrektorzy muzeum: ks. Jan Klein (1923–1925) i Tadeusz Dobrowolski (1925–1927). Dla tworzącej się galerii zakupiono prace Teodora Axentowicza, Juliana Fałata, Józefa Pankiewicza, Jacka Malczewskiego i Wojciecha Weissa. Utworzono wówczas osobną kolekcję obrazów artystów rodzimych, np. Maksymiliana Antoniego Piotrowskiego[2]. W 1929 r. Muzeum posiadało 195 obrazów i 28 rzeźb. Był to okres prosperity w działalności muzeum korzystającego z opieki prezydenta Bydgoszczy – Bernarda Śliwińskiego.

Od 1926 r. ograniczono działalność muzeum oraz uszczuplono zatrudnienie. Zarząd sprawowała Deputacja Muzealna, w której kierowniczą rolę spełniał radca Tadeusz Janicki, a kustoszem został Kazimierz Borucki. W 1928 r. zorganizowano wystawę obrazów bydgoskiego malarza Waltera Leistikowa. Kilkakrotnie prezentowano dzieła Leona Wyczółkowskiego mieszkającego w pobliskim Gościeradzu. Począwszy od 1932 r., gdy prezydentem miasta został Leon Barciszewski, działalność placówki ożywiła się. W 1933 r. zorganizowano wystawę z okazji 10-lecia muzeum, podczas której przedstawiono m.in. pamiątki z historii Bydgoszczy.

W 1937 r. Muzeum otrzymało spuściznę artystyczną po zmarłym Leonie Wyczółkowskim, co znacznie wzbogaciło jego zbiory. Wśród darów znalazło się ok. 400 obrazów, grafiki, rysunki, a także pamiątki po Wyczółkowskim m.in. wyposażenie jego pracowni litograficznej. Równocześnie krakowski artysta Konstanty Laszczka ofiarował kolekcję rzeźb. Oba dary eksponowano w budynku byłego Internatu Kresowego przy ul. Chodkiewicza.

W końcu sierpnia 1939 r. zbiory Muzeum Miejskiego liczyły 6803 pozycje, z czego połowa przypadała na archeologię, 1900 na sztukę, 873 na numizmatykę, 210 – rzemiosło i pamiątki bydgoskie, 200 – etnografię (w tym afrykańską), 160 – medalierstwo oraz 150 – wojskowość.

Obok gromadzenia zbiorów, Muzeum prowadziło działalność wystawienniczą. W latach 1923–1939 zorganizowano ok. 120 wystaw czasowych oraz prezentowano wystawę stałą, która z czasem przyjęła nazwę Galerii Miejskiej. Inną formą upowszechniania twórczości artystów miejscowych stał się „Salon Bydgoski” – doroczny przegląd osiągnięć artystycznych Bydgoszczy (od 1936). Z kierownictwem muzeum związana była również Rada Artystyczno-Kulturalna (od 1934), której zadaniem była koordynacja i opieka nad wszystkimi poczynaniami artystycznymi i kulturalnymi na terenie Bydgoszczy. W przededniu wybuchu II wojny światowej Muzeum bydgoskie było ważnym ośrodkiem plastycznym, siedzibą wielu towarzystw kulturalnych i artystycznych oraz miejscem spotkań twórców kultury.

Okres okupacji 1939–1945
Tuż przed kampanią wrześniową zrealizowano akcję zabezpieczenia części muzealiów. Zlikwidowano filię muzeum przy ul. Chodkiewicza, przenosząc eksponaty do gmachu głównego przy Starym Rynku. Po objęciu Bydgoszczy przez okupacyjną administrację niemiecką, muzeum było podporządkowane kuratorowi muzealnemu prof. dr Willemu Drost z Gdańska. W 1940 r. funkcję dyrektora objął dawny opiekun zbiorów Towarzystwa Historycznego Obwodu Nadnoteckiego – dr Konrad Kothe, zaś kustoszem pozostał Kazimierz Borucki. We wrześniu 1939 r. przed murami muzeum i kościoła pojezuickiego dokonano publicznych rozstrzeliwań polskich zakładników, w tym księży katolickich. Wiosną 1940 r. władze okupacyjne przeprowadziły wyburzanie zachodniej pierzei Starego Rynku, w tym kamienicę mieszczącą muzeum. Zbiory przemieszczono do budynku lombardu przy ul. Pocztowej.

W tym okresie do muzealnych zbiorów trafiły kolekcje broni, numizmatów i obrazów, zdawane przez obywateli miasta na polecenie władz niemieckich. Przez cały okres okupacji pozyskano ok. 1500 pozycji w formie darów, jak i zakupów (w tym część eksponatów Towarzystwa Historycznego Obwodu Nadnoteckiego zrewindykowanych z Berlina) oraz prowadzono ograniczoną działalność wystawienniczą (7 wystaw w latach 1941–1944).

Dzięki przychylności niemieckiego dyrektora muzeum dr Konrada Kothe i ofiarnej działalności Kazimierza Boruckiego, udało się uratować przed zniszczeniem szereg zabytków, zwłaszcza sakralnych. Część z dewocjonaliów pochodzących z kościołów bydgoskich ukryto w muzeum, część zaś umieszczono w schowkach znajdujących się w kolumnach i filarach kościołów. Do cenniejszych eksponatów, które udało się ukryć należały m.in.: obraz Madonny Bydgoskiej z kościoła farnego, obrazy M. A. Piotrowskiego „Św. Ignacy Loyola” i „Niepokalane poczęcie Marii Panny” zdobiące ołtarz główny rozebranego przez nazistów kościoła pojezuickiego, obraz Matki Boskiej Góreckiej z Górki Klasztornej i wiele innych. Dzięki interwencji Kothego udało się zaniechać wywozów cennych muzealiów do Niemiec. Wiele zabytków ukryto wśród mebli biurowych, a cenniejsze przedmioty umieszczono w sekretnych schowkach.

W obawie przed bombardowaniami, w latach 1943–1944 przeprowadzono decentralizację zbiorów, wywożąc je do majątków ziemskich w okolicznych miejscowościach (Dębowo, Kawęcin, Kiełpin, Luszkówko, Lachowice, Mała Komorza, Morsk, Piotrkówko, Pobórka i Trzciniec), co doprowadziło do znacznych strat wojennych[1], gdyż tylko niewielka liczba wywiezionych wówczas zabytków zdołała ocaleć. Działania wojenne, rabunek i dewastacja w majątkach spowodowała utratę 58 skrzyń z zabytkami archeologicznymi, 5 skrzyń ze zbiorami afrykanistycznymi oraz niemożliwą do ustalenia liczbę militariów, pamiątek miejskich, wyrobów rzemiosła artystycznego i numizmatów.

Okres powojenny po 1945
Po wyzwoleniu Bydgoszczy spod okupacji hitlerowskiej władze miasta przeznaczyły na siedzibę Muzeum budynek przy ul. Gdańskiej 4, gdzie do 1937 r. mieściła się Lecznica Miejska. 11 kwietnia 1946 r., dokonano otwarcia Muzeum Miejskiego w nowym budynku i nadano mu imię Leona Wyczółkowskiego. Dyrektorem Muzeum został mianowany Kazimierz Borucki[3]. Piętro budynku przeznaczono na galerię obrazów, zaś w dostępnych pomieszczeniach parteru zostały rozlokowane pamiątki bydgoskie oraz zabytki archeologiczne[1]. W latach 40. prowadzono akcję poszukiwania zabytków muzealnych, dzięki której możliwe było scalenie rozproszonych muzealiów. W 1949 r. muzeum zostało upaństwowione, zaś w 1975 r. przekształcone w Muzeum Okręgowe, obejmujące swym działaniem obszar województwa bydgoskiego.

W miarę upływu czasu powstała konieczność zaadaptowania nowych budynków na cele muzealne w związku z rosnącą liczbą zbiorów. W lipcu 1964 r. oddano do użytku wyremontowane spichrze przy ul. Grodzkiej, które oddano dla potrzeb muzeum[b]. Kolejne obiekty przekazano muzeum w 1975 r. Były to zabytkowe budynki i spichlerze na terenie Wyspy Młyńskiej.

W okresie powojennym rozwijano głównie grupy zbiorów związane ze sztuką współczesną, zbiory Leona Wyczółkowskiego, zabytki historyczne związane z przeszłością miasta oraz rzemiosła artystycznego i cechowego, zbiory numizmatyczne wraz z medalierstwem oraz zbiory archeologiczne. W muzeum powstała licząca się w skali kraju kolekcja współczesnej sztuki polskiej.

Po 1990 r. muzeum przeszło pod kuratelę miejskich władz samorządowych. Od 1993 r. w Białym Spichrzu na Wyspie Młyńskiej prezentowano stałą ekspozycję rzemiosła, zaś w spichrzach nad Brdą – wystawy pamiątek związanych z historią Bydgoszczy. W latach 1993–2006 dokonano kapitalnego remontu spichrzy przy ul. Grodzkiej, natomiast obiekty na Wyspie Młyńskiej zostały generalnie odnowione w ramach programu Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego na Wyspie Młyńskiej w latach 2006–2008. W odnowionych obiektach na Wyspie umieszczono kolekcje: archeologiczną (Biały Spichrz), numizmatyczną (Europejskie Centrum Pieniądza), Galerię Sztuki Nowoczesnej (Czerwony Spichrz), zbiory związane z Leonem Wyczółkowskim (Dom Wyczółkowskiego).

30 grudnia 2009 roku Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów.

W 2008 zostało odznaczone Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Rozwój działów muzealnych
Do 1958 r. w Muzeum Okręgowym wykształciły się cztery działy:

Sztuki Polskiej – gromadzący malarstwo, grafikę i rzeźbę XIX i XX wieku;
Leona Wyczółkowskiego – obejmujący prace malarskie, graficzne, wyposażenie pracowni artysty oraz pamiątki osobiste;
Archeologiczny – gromadzący zabytki z wykopalisk z terenu Bydgoszczy i okolic;
Historii – obejmował eksponaty związane z przeszłością miasta: zabytki cechowe, wytwory rzemiosła, zbiór monet i medali, militaria i fotografie.
Dział Sztuki Polskiej podzielono w 1968 r. na Dział Sztuki Współczesnej – obejmujący malarstwo, grafikę i rzeźbę współczesnych artystów polskich, oraz Dział Sztuki Nowożytnej. Grupował on w przeważającej mierze malarstwo polskie i obce oraz grafikę i rzeźbę XIX i XX w. Z działem tym powiązany został Dział Leona Wyczółkowskiego. W 1966 r. z Działu Historii wyodrębniono Gabinet Numizmatyczny, przekształcając go z czasem w dział. Natomiast w latach późniejszych z Działu Sztuki wyodrębnił się Dział Grafiki. Jako dwa ostatnie powołano do życia Dział Etnografii i Muzyczny.

W Muzeum funkcjonują również inne działy i pracownie umożliwiające prawidłowe funkcjonowanie placówki[c].

Skansen architektury przemysłowej

Jesienią 2007 roku Muzeum Okręgowe w Bydgoszczy przejęło pod swoją kuratelę kompleks pohitlerowskich budynków fabrycznych, położony w Puszczy Bydgoskiej, w południowo-wschodniej części miasta. Zabudowa ta powstała w okresie II wojny światowej i służyła produkcji materiałów wybuchowych i amunicji na potrzeby hitlerowskiej machiny wojennej. Pod nadzorem niemieckich specjalistów pracowały tu tysiące jeńców i robotników przymusowych z całej Europy.

Najcenniejszą część kompleksu stanowi NGL-Betrieb, gdzie mieściła się wytwórnia nitrogliceryny. Poszczególne budynki są dobrze zachowane i połączone systemem naziemnych i podziemnych tuneli o łącznej długości prawie dwóch kilometrów. W latach 2009–2011 zrealizowano projekt pod nazwą „Skansen architektury przemysłowej wraz z podziemną trasą turystyczną oraz Muzeum Zakładów Zbrojeniowych DAG Fabrik Bromberg” (koszt 9 mln zł). Efektem jego realizacji było stworzenie „Exploseum” – skansenu architektury przemysłowej oraz muzeum techniki XX wieku. Źródło – wikipedia.org

Polub Social Media GdzieNaWycieczke.pl

? Facebook
❤️ Instagram
?‍ Linkedin
? Youtub